Blog

Eigenlijk wilde ik een blog schrijven over de schrijfwijze van plantennamen. Maar ik dwaalde een beetje af. Hoe dat kwam? Omdat ik ineens besefte hoeveel romantiek er in plantennamen schuilt, want veel botanici vernoemden hun grote, soms heimelijke liefde in de plantennaam die ze bedachten...

Waar ik het over wilde hebben, is het gebruik van hoofdletters (kapitalen) en kleine letters (onderkast) bij plantennamen. Nu is dat helemaal niet zo ingewikkeld. Gewone planten schrijf je gewoon met kleine letters: geranium, viooltje, enzovoorts. In plantengidsen lees je vaak namen als Paarse dovenetel. Die hoofdletter aan het begin hoeft niet, maar het maakt hier gewoon duidelijk waar de plantennaam begint en dat ‘Paarse’ dus bij de naam hoort. Daar is nog niets romantisch aan.

Bij botanische namen ligt de schrijfwijze ingewikkelder. Vaak bestaat die uit drie woorden en alleen de middelste is met een kleine letter. Neem Hydrangea arborescens ‘Annabelle’. Het eerste woord Hydrangea is de geslachtsnaam. Het tweede woord arborescens is de soortnaam. Het derde woord ‘Annabelle’ ten slotte is de variëteit die wij sneeuwbal noemen en die staat altijd tussen enkele aanhalingstekens. Vaak is dit de naam van de ontdekker of kweker van deze afwijkende soort. De plant is net iets anders dan het oorspronkelijke geslacht en krijgt daarom de extra naam.

Ha, en hier komen we ergens. Want als je weet dat een Hydrangea eigenlijk gewoon een hortensia is... Dan vraag je je af waarom zo’n veelvoorkomend plantje dan twee namen heeft. Hydrangea en hortensia, dat is toch dubbelop?

De driewoordige namen zijn toe te rekenen aan Carl Linnaeus, een Zweedse man die in Nederland studeerde. Op zijn boek Species Plantarum uit 1753 is de plantenindeling (taxonomie) gebaseerd. Hij was de eerste die een duidelijke indeling tussen de plantenfamilies maakte en een ervan was de familie Hydrangea. Echter pas op het Internationaal Botanisch Congres van Wenen in 1905 is besloten dat dit boek formeel het beginpunt is van de botanische naamgeving (nomenclatuur). Maar dat wil niet zeggen dat er daarvoor geen andere plantkundigen waren die óók namen gaven aan planten.

Zo vond ik de botanicus Philibert Commerson (1717-1773) die de ‘sneeuwbal’ de naam Hortensia gaf. En nu wordt het spannend. Phil maakte een expeditie naar onder meer China, waar hij onbekende plantensoorten verzamelde en één ervan dromerig naar Hortense vernoemde.
Want… wie was Hortense? Omdat ongetrouwde vrouwen niet mee hoorden te gaan op zo’n expeditie, verkleedde zijn aanstaande, Jeanne Baret, zich als bediende en ging mee. Volgens de overlevering noemde Philibert zijn bediende meestal Hortense.
Maarrrr… er ging nóg een vrouw mee op deze expeditie: Hortense Lapeaute. Zij was de vrouw van een astronoom die óók deelnam aan de reis. Dus de vraag is: naar wie vernoemde Phil nu zijn lievelingsbloem?
Je zou er een roman over kunnen schrijven.

En weet je wat: er bestaat een plant die Leonotis Leonurus heet. Die botanicus had het van me te pakken. Maar ik weet helaas niet wie die naam verzon. :-)

Bron: Etymologiebank.nl

E. Sanders (1993), Eponiemenwoordenboek

hortensia, sierheester
Was de Franse botanicus Commerson verliefd op Hortense? Hij moet haar in ieder geval erg aardig hebben gevonden, anders had hij de bekende sierheester nooit naar haar hortensia genoemd. Tussen 1766 en 1768 begeleidde Philibert Commerson [1717-1773 ] de beroemde ontdekkingsreiziger Bougainville op zijn expeditie naar China. Tijdens de expeditie verzamelde Commerson 150 onbekende plantensoorten en één daarvan noemde hij naar Hortense.
Naar welke Hortense is een vraag die taalkundigen al tijden bezighoudt. Volgens sommigen gaat om Hortense Baret of Barré, die hem verkleed als bediende op zijn reis begeleidde. Anderen houden het op Hortense Lapeaute, de echtgenote van de horlogemaker en astronoom die eveneens aan de expeditie deelnam. Zekerheid over de herkomst is niet te verkrijgen, maar dat er bij de vernoeming liefde in het spel was, dat kan bijna niet missen.